Пад стукі вагонных калёс
аб тых, незнаёмы чый лёс,
аб новых дарогах-шляхах,
нязведаных далях-краях
узрушана думаецца.
Пад ціхае плёсканне хваль
зарэчная мроіцца даль, —
аб чымсь запаветным, сваім,
аднойчы забытым зусім
спакойна думаецца.
Пад посвіст зімовых завей
аб дружбе, з якою цяплей,
А пабываць там даўно я мару.
Праехаць ціха, прайсціся пеша,
Дзе жыў Твардоўскі, дзе жыў Гагарын,
Дзе сам хадзіў я у сорак першым.
Усё змянілася — я гэта знаю —
Паміж барамі Смаленшчыны мілай.
I ўсё ж я кожны куток пазнаю
Па незабыўных старых магілах.
Расказ салдата
Не частуйце мяне кавунамі:
Разлюбіў іх навек на вайне...
Немцы пёрлі на танках за намі,
Лупцавалі па мокрай спіне.
Мы тады абарону трымалі
Пад Херсонам на душнай бахчы.
Да апошніх гранат ваявалі,
Не было нам каму памагчы.
Мы з салдацкай адвагай суровай
Паміралі,
Ачуньвалі зноў.
Прыхіналі свае галовы
Да халодных тугіх кавуноў.
I бясконцае пекла...
А потым
Дзяўчаты мыюць танк
Ля Дома афіцэраў.
Стаіць герой атак
На пастаменце шэрым.
Даўно закончан бой,
I танк астыў ад злосці,
Стаў славай гарадской
I часткай прыгажосці.
Дзяўчаты мыюць танк,
Смяюцца без прычыны,
Смяюцца проста так,
Бо сонца за плячыма,
Бо ўжо ў садах балююць
Шпакі,
Бо дзень іскрысты,
Бо танк фатаграфуюць
Замежныя турысты...
А збоку на дзяўчат
Паўтараецца вечна,
А гучыць не завучана
Кожнай новай вясной
Кукаванне зязюльчына.
Маладым лічыць годы,
Непаседам — прыгоды,
Нам, салдатам старым, —
Баявыя паходы
I магілы, магілы...
Ля кожнае вёскі —
Нашы аднапалчане,
Аднафамільцы і цёзкі.
Як вясною зязюлі
У Беларусі маёй закукуюць,
У Сібіры, на Волзе
Па мёртвых сынах засумуюць.
Не патрэбна забітым
Ні славы, ні вечнасці.
Кастры майго юнацтва дагарэлі,
На расцяробах выраслі лясы,
А успамінаў хісткія арэлі
Яшчэ плывуць у даўнія часы.
Гайдаюся то нізка, то высока
I бачу ўсё то зблізку, то здаля,
Калі паіла верасовым сокам
Мяне з крыніц настылая зямля.
Я захлынаўся прагнымі глыткамі
I за сасной усцяж валіў сасну,
Глядзелі пні дакорліва віткамі
Сваіх гадоў, а я чакаў вясну.
I
Знікаюць даўнія прыкметы
У знаёмых контурах зямлі.
Я пазнаю пагорак гэты,
Хоць травы шорсткія ўзышлі.
Быў тут бліндаж
Пад збітай цэглаю —
Салон без крэслаў і сталоў.
«Зямлянку» — зімнюю элегію
Спяваў камроты Весялоў.
Пасля мінорных дум аб смерці,
Аб завірухах, што мялі,
Жадаў выслоўем ён, каб дзеці
Ўсе к
Сустрэліся дзяды-беларусы
На шумным асіповіцкім вакзале
I важна пра нялёгкія часы
Гамонку нетаропка распачалі.
Казалі пра сяўбу і пра вясну,
Пра цяжкую вясковую жытуху,
Пра нечыю абрыдлую свякруху,
Пра хіжую, далёкую вайну...
Прыпомнілі... Цыгаркі прыкурылі,
З маўчання сплюнулі і селі у вагон...
Якія ж лёсы іх жыццём кружылі?
Якія буры гнулі іх, двухжыльных?
Яна ка мне прыйшла не з добрай казкі,
Не з ёлкі у агнях пад Новы год,
Гарачыя аладкі з яе ласкі
З патэльні я хапаў хутчэй у рот.
Сорак чацвёрты прыгадае зацем.
На павуцінні жоўклы ліст трымціць.
Да цёмнага гароды мы лапацім,
Каб леташнюю бульбіну знайсці.
I з гэтай бульбы з дзіўнай назвай «рулі»
Для нас такіх прысмакаў напячэ
Назаўтра клапатлівая матуля,
Пагасла зорка дзесь над полем.
Пасля яшчэ вунь, і яшчэ...
Што мне да іх?.. А нейкім болем
Раптоўна сэрца апячэ.
Як быццам зараз нешта страціў,
Кагосьці болей не вярнуць.
I ўспомніш фронт, балоты, гаці,
I згадкі памяць разануць.
I нешта стане ў горле комам,
I здасца раптам: сам гарыш...
А зоркі падаюць са звонам.
I звон такі — што не сасніш...
Гудкі паравоза ў дрымоце начной
Зайгралі басамі баяна.
Акорды трывогі сягоння са мной,
Як песня, што ўжо адспявана.
Даўно адгрымеў на мастах эшалон,
Над сінню пранёсся крылата.
Пытаюся ў станцый: дзе наш батальён,
Скажыце, хто бачыў камбата?
Няма батальёна. Камбата няма.
Дывізіі хутка не стане.
Звальняе не старасць. На старасць дарма
Крыўдуем у часе расстання.
Вось п'едэстал —
Як памяці прывал.
Гвардзейскі знак пад зоркаю ў пяць промняў.
Я ўспомніў вас, таварыш генерал,
Я ўспомніў бой,
Той бой пад Полацкам успомніў.
...Пярэдні край зламалі ўжо штыкі,
Ужо за намі бліндажы і доты.
Спазніліся сюды штурмавікі:
Пяхота абагнала самалёты.
Запознена з-пад блізкага крыла
Дыхнулі ўніз нябэсныя «кацюшы»;
Пакуль ракета бледная ўсплыла,
Я столькі бачыў агню,
Я столькі бачыў пажараў,
Што часам пра цішыню
Неяк збянтэжана мару.
Не пра цыбульны загон,
Не пра вішнёвы засценак —
Пра невялікі агонь
I пра вячэрнія цені.
Двое ці трое сяброў,
Шчырасць павольнай размовы,
Вецер з лугоў і бароў,
Сіні дымок сасновы,
Сала скрылёк на ражне,
Рэчка плюскоча пад крушняй.
I дамаўляемся дружна
Не гаварыць аб вайне,
Каб падушка стаць магла экранам,
Неспакойныя адбіла б сны;
Прачынаюся заўсёды раннем
З адчуваннем
Ўсіх трывог вайны.
А калі было наяве гэта,
To не бачыў аніякіх сноў.
Сны цяпер, як белая ракета,
Усё былое асвятляюць зноў.
Бачу не маленства і не казкі,
He пялёсткаў снегавую бель:
Засланяе вочы купал каскі
I сціскае грудзі мне шынель.
He магу з сябе нічога скінуць,
Адпраўлена на пенсію вайна
І болей не грыміць і не трывожыць,
А для мяне яшчэ крычыць яна
Маленькім хлапчуком на раздарожжы.
— Хадзі сюды.
Ты, бачу, не замежны
I не радня раскормленым тузам...
Ты — беларус?
Мяне ты зразумееш:
Калі не сам,
дык бацька партызан.
Паслухай, хлопча.
Бачыш, без рукі я
I твар мой непрыгожы — абсмылеў...
Налі, налі сабе яшчэ ракіі.
А я ад успамінаў захмялеў.
Я не хвал
Выйшла я серпам зубчатым
Срэбра калосся крышыць.
Пахла дакучліва мятай,
Я ў жыце знайшла спарышы.
Смехам сыпнулі сяброўкі:
«Ой, сцеражыся глядзі!»
Сноп я вязала, аж змоўклі,
Моцна ж вязала, наўздзіў...
Што ж, каб Васіль тут
на полі
Зносіў за мною снапы, –
Я не ўтуліла б ніколі
Вачэй,
не баялася кпін.
Можа, i мяне вайна дагонiць,
Адарве навек ад спраў-турбот:
Нешта ўсё часцей пачаў у скронi
Азывацца сорак трэцi год.
Можа, упаду на той жа сцежцы,
Дзе ляжаў - скрываўлены хлапчук...
Хоць бы ведаць, што апошнi ўрэшце
Па яе рахунку заплачу.